Folio 59/1-26 XII 2G, 1 Kumandura, f. Of Arnding Water, Border of NorthWest Central Australia A few words by Nganggaraing, boy, from N.W. Central. (bulu wongga; bulu = local term for snake, also "navel") (His words are marked thus : (Ng.)) Badu; Waldada, Bulu wonga mixed group's dialect. |
Aunt | Kundili |
Baby | Ūin |
Blackfellow | Bādu |
Blackwoman | War bain, warbail |
Boy | Ūla |
Brother | Kurdanu; youngest - malain |
Brother-in-law | Waliji, maria (kurdana, bogali, in wrong marriages) |
Daughter | Undal |
Daughter-in-law | Mingari, minggai-i |
Father | Mama |
Father-in-law | Kamuru, kamurunya |
Girl | Ūgara, wanya gumarda |
Granddaughter | Kabarli, undal (boggali - mother's father) |
Grandfather | Jamu, tjamu (father's father) |
Grandson | Boggali, ula |
Husband | Maji, kuri |
Man | Badu |
Mother | Ngunju (own) |
Mother-in-law | Mingari, kundili |
Nephew | Kadhana |
Niece | Undalnga |
Orphan | Jidula, bugula |
Sister | Kangguru, kong-garu (oldest sister) |
Sister-in-law | Kadhana |
Son-in-law | Umari |
3 | |
Uncle | Komuru (mother's brother) |
White Man | Wailbela (corruption of white fellow) |
Widow | Burgujara, wardaji (neighbouring dialect) |
Widower | Kalarda, kaldharda |
Wife | Majji |
Woman | Warbain, warrbain |
Ankle | Dari, darri, karrijul |
Arm (left) | Dhambu |
Arm (lower) | Yari |
Arm (right) | Wagor |
Arm (upper) | Yambil |
Back | Midi, bulbi darrga |
Back-bone | Darrga |
Beard | Karndarn |
Blood | Ildu, arlgulu |
Bone | Darrga |
Bowels | Juni |
Breast, breasts | Mimi, ibi |
Breath | Ngāin |
Breathe, to | Ngāin |
Calf of Leg | D'alba, dharlba, bulgu (Ng.) |
Cheek | Nguril-nguril, ngogo |
Chest | Bilbil, ngarrga, murndurndu |
Chin | Karndarn |
Cry, to | Nyildi |
Collar bone | Wilginji |
Drink, to | Gabi ngalgurni |
Ear | Bina |
Eat, to | Ngalgurni, ngalauwurni, ngal |
Elbow | Ngūnarn, gūnarn, nyigu |
Eyebrow | Arngiri |
Eyelash | Nyinbin, nyimbin |
Eye | Guru, kuru, kalga |
Excrement | Guna |
5 | |
Face | Ngala |
Fat | Minu |
Finger | Mara |
Finger nail | Biri |
Foot (left) | jina wagor |
Foot (right) | Jina dambu, jina |
Forehead | Ngala ngalya |
Generative Organ (female) | Nanyi |
Hair | Kada-uru, kata-uru. Hair under armpits = Ngaguil Hair on private = Nyanyi |
Hand | Mara |
Hand (left) | Mara dambu |
Hand (right) | Mara wagor |
Head | Kadda, katta |
Heart | Kurdudu |
Heel | Dari, jinna ngogo |
Hip bone | Angal |
Instep | Darrga, darrga |
Jaw | Anjiri, (Ng.) |
Kidney | Munari, Munari (Ng.) |
Knee | Murdi |
Kneecap | Dharrgain, murdi kala or gala |
Leg | Dalba |
Lip | Dha nyimi, nyimi (Ng.) |
Liver | Komirndi, kamarndi (Ng.) |
Lung | Dharrulyu |
Menstruation | Ilgu (also blood) |
6 | |
Moustache | Kandha, kandja |
Mouth | Dha |
Muscle | Daju, buldha dhaju |
Nape of the neck | Nyundi |
Navel | , |
Neck | Nyundi, mungi |
Nose | Mula, |
Nostril | Yala (Ng.) |
Palm of the hand | Mara juni (Ng.) |
Penis | Kambu, gulu, juga; djulgar = testicles |
Perspiration | Wilja wilja |
Pregnant | Juni jara |
Palate | Ngalarn |
Rib | Kandil, kandul |
Rump | Marna, murna, diba |
Seeing | Nanganyi |
Shoulder | Biri biri, alibi |
Sinew | Marrbain |
Skeleton | Darrga |
Skin | Gulu |
Sleep | Angu |
Smell, to | Bandini, bungara |
Sneeze, to | Nyuljibini |
Sole of the foot | Jinna juni |
Speak, to | Wongani, wangani |
Spit, to | Dalyi, gulburi wirda (Ng) wirda warning = spitting (Ng.) |
Stink, to | Ngurna, bungara, urna |
Stomach | Juni |
7 | |
Tears | Guru bilgi |
Teeth | Kadidi, kardidi |
Temple | Ngalgi, Ngalgi (Ng.) |
Thigh | Junda, duluburn junda |
Throat | Manyeri |
Thumb | Ngunjera, marra ngungu |
Toe, great | Jinna ngunju; darda 2nd toenail jinna ngali |
Tongue | Dalin, dhaling |
Urinate, to | Gumbu, gumbu nyurgarda, gumbowunyi |
Umbilical cord | nyidu (?) |
Vein | Marrbain; vein or muscle, bundur (Ng.) |
Walk, to | Yaning |
Windpipe | Manyiri mardu, munyi unju |
Wink, to | Kuru murdu binyi |
Womb | Nanyi, namu, nyanyi |
Wrist | Mina minjun |
Yawn, to | Dhā-dhā-ding, dha-arding (Ng.) |
Animal (generic) | Kuga |
Ant-eater | Dhalbu |
Bat | Binjinara |
Cat, native | Murrgu, mulgu (?) |
Dingo | Ilga, babba |
Dingo, puppy | Baba dhabbun |
Kangaroo | Waru, malu, gulbera, mamani (father), ngunju (mother) |
Kangaroo, Red | Būlgana |
Kangaroo, young, in pouch | Dhabbun |
Mouse | Mambuin |
Opossum | Bildha, wai'urda, bildha |
Opossum, Ring-tailed | Wību (waiurda = tail of opossum) |
Porcupine | Jilgamurda |
Wallaby | Mala, dauarn, karrbiji, walilya |
Bird (generic) | Jida |
Bird's egg | Ngugurn ngōgōrn |
Bittern | Ngungi |
Bustard, Wild Turkey | Gibera, gibbera |
Cockatoo | Koggalala, koggalila |
Cockatoo, white, Northern variety | Biarn |
Crow | Karngga |
Cuckoo | Kurguling, kurrguling |
Diver | Dhūlia |
Duck | Mannan gurra |
Duck, Mountain | Birding gura |
Eagle Hawk | Waldhal, walja, waldja |
Emu | Kallia, kallaia |
Flycatcher (Fantail)(Shepherd's Companion) (Wagtail) | Jindirr-jindirr |
Hawk, Sparrow | Wanyi wanyi |
Magpie | Kurrbarn |
Mopoke | Kunguling |
Owl | Wirongara, wiringari |
Owl, Marbled (Like Mopoke) | Kurrgaling, kurrgurling |
Parrot | Badil badil, badl-badl |
10 | |
Parrot, Rosella | Bulail bulail |
Parrot, Twenty-eight | Gilgilga |
Pigeon | Manbila, murnbila |
Pigeon, Topknot | Birdinggura ? |
Plover | Kallajirrjirr |
Robin | Nyung-gun |
Swallow | Kurngilga |
Iguana | Burhga, mita, burna |
Iguana, long-tailed | Kulingura |
Iguana, stump-tailed | Kalda Barking lizard = gurubin |
Lizard (generic) | Dhagal, kānu, kuribin (?) |
Lizard, Horned (York Devil) | Mingari |
Scorpion | Banji banji |
Snake | Kanba, jīdara, mūlaiongu, dhalgara, gunia, gunonggura (carpet), gunia = wombat snake, mila kalduli (small black spotted), ganba (magic snake) |
Ant | Minga |
Ant's nest | Minga ngura, minga kardal |
Ant (sergeant) | Kaldu |
Ant (white) | Kanan |
Bardie (grub) | Magu, mogu |
Beetle | Mirin, barndangara ("scented" beetle), miring = little black "carrion" beetles. |
Blowfly | Ūmbarā |
Butterfly | Binda binda |
Caterpillar | Warnga, anyi |
Centipede | Kaldilga |
Flea | Jilbu |
Fly (generic) | Umbara |
March fly | Mila |
Louse | Jidu |
Mosquito | Guyulga |
Moth | Binda binda, miring |
Spider | Rimbu, imbu |
Afternoon | Mungarrji ? |
Boles of trees | Jirgarli |
Bush (the wild country) | Ngarna, wīdu |
Cave | Mūnūngara, mūnyūngarra |
Clay | Munda, murnda |
Clay, red | Dūrdu |
Clay, white | Kunarn, gūnarn |
Cloud, red | Jindu kamba (sunburnt cloud at sunset) |
Cloudy | Ngangarling (rain clouds also) |
Cold | Ūlbarnil (also south wind) |
Country (hilly) | Katu gadu, walba |
Country (stony) | Kaju ngarna |
Country (swampy) | Bīna |
Creek | Karu |
Crystal (rock) | Mūrūil (white stone, also Gibber Plains) |
Dark | Mūnga |
Darkness | Mūnga |
Daylight | Jindu |
Dew | Āru |
Dust | Munda būlgana |
Duststorm | Munda būlgana |
Earth, the | Munda, murnda |
Echo | Ngalalba |
Evening | Mungariji-mungariji ? |
Feather | Womulu (down) |
Fire | Waru |
Floods | Waldurning |
Flowers | Jidarn-jidarn |
Frost | Nyin-nga |
14 | |
Granite | Kadhu murra |
Grass | Kurulji |
Ground (surface of) | Munda |
Gum | Minyi (Dau-ū = edible gum) |
Gum tree | Bara (sandalwood?) |
Heat | Ūnūrn |
Hill | Katagada |
Hole | Dhauarni |
Lake | Bina, dhanmuru |
Leaf (shrub or tree) | Barga |
Lightning | Kabainmun |
Lime | Wina |
Limestone | Wina |
Manna | Īduin, wongi, nyumil, womma |
Midday | Kallula |
Moon | Bira |
Moonlight | Bargara, bira bargara |
Moon, waning | Ilun, bira bingu |
Moon, waxing | Bira |
Morning | Jinduin |
Muddy | Bilgi, julbir |
Mulga | Kurrgu; jilu, bogurda, ilbara (bardi in roots), demarn (bardi), jirir (bardi) = different trees |
Paper-bark tree | Kuli, sheoak |
Peach, native | Munnara |
Plain | Ūndiri |
Pleiades | Yūgarildha |
Pool | Ai-iri (no rivers) |
15 | |
Mushroom | Mulbu, bulgana mulbu |
Rain | Gabin |
Rain (heavy) | Gabin bulgana |
Rainbow | Djundju, dhundhu |
River | Karu (creek) |
Road | Yuara, warri |
Rockhole | Ai-iri |
Root, of tree | Injiri |
Rush (a fibre) | Marbuin |
Sand | Munda |
Sandalwood tree | Bulgara |
Sandhill | Tali, biring (sea coast sandhill) |
Sandplain | Tali munda |
Scrub, the | Dharda, ngarna dharda |
Seeds, of plants | Wongurna |
Shade | Karngoa |
Shrub | Dharda |
Sky | Mungai |
Spinifex | Gūbārū, bila |
Star | Kadana |
Sun | Jindu |
Sunrise | Jindu uldin |
Sunset | Jindu dharrba |
Thorn | Jilga |
Thunderstorm | Ūndēri |
To-day | Kelala nyining |
To-morrow | Munga-arli, munga badudha |
Track | Jina, jina kambarin |
Tree | Ngarna |
Tree, Bark of | Ilyidi |
Tree, Gum of | Dau-u (of minu tree) |
16 | |
Vegetable food | Mai-i |
Water | Gabi |
Water (salt) | Nyurgarada (no good) |
Waterhole | Ai-iri |
Weather (cold) | Wailga |
Weather (hot) | Ūnurn, kombaring |
Weather (wet) | Nandua |
Whirlwind | Wombarara, ūnbalara |
Wind (East) | Kogarinil |
Wind (light) | Umbardu |
Wind (North) | Alinyinil |
Wind (South) | Ulbarnil, wilbarinil |
Wind (strong) | Wanardura |
Wind (West) | Wili-inil |
Yesterday | Mungardu kalala |
Abduct, to | Mila ngu maning, Mila ngu maning warbail waldhangain, want a wife. |
Abscond, to | Nguli aning |
Abundance | Būlga |
Accuse, to | Badhabin |
Afraid | Imbara |
After | Malonga yara |
Again | Ara wujabu |
Aged | Jilbi, nyūr gardi |
Alarm | Imbara |
Alive | Kanin nyining, kani nyining |
Alone, sitting | Kuju nyining |
Angry, to be | Badha |
Apron (of fringe or string) | Dhandu dhandu, dhaddhurdu, dharrurdu |
Battle (fighting) | Bilbarning |
Before (go) | Kurani yara |
Behind (go) | Malonga yara |
Chew, to | Ngal |
Directly | Ku-arriba |
Dreaming | Dhugurr mia |
Evil spirit | Korralyi |
Fighting | Bilbandau-u, bilbarning |
Friend | Waldhadha |
Friendly | Waldhadha |
Frightened | Imbara, ngulubin, nguluri-ngini |
Glass | Guru (also "eye") |
Go back, to | Malonga yara |
18 | |
Half caste | Bilbara |
He | Boggurda (also species of mulga) |
Here | Inya |
I | Ngai'u |
Ill (sick) | Bīga |
Jealous | Warla |
Lost | Walya-walya-in |
My | Ngaiugu |
Nothing | Wiadhu |
One | Kujurda, kujuwurda |
Our | Ngalura |
Pinion (wing) | Kalbi |
Quick | Walong |
She | Balardu |
Sit down, to | Nyinain, nyinarn |
Sitting | Nyinnarn |
Stealing a woman | Mila (also "March fly") |
Stranger | Kūjaba |
Spirits | Koralyi |
Taking a woman away | Ngula addingu |
There | Balala |
Three | Marngur |
Two | Kudharra |
19 | |
Us (we) | Ngaluli, ngalai |
West | Wilarara |
What | Ngagurdu |
Where | Thalla |
Wooden scoop | Miga |
Whistle | Ungun miring, runggun miring |
Yes | Gwa, goa |
You | Nyuni, nyuri, nyuni |
Young | Gumardu |
Younger | Mallaing |
Your | Nyurain, nyurila |
Yours | Nyurila |
Afraid, I am not, of you | Ngaiulu nulu yurdu |
Afraid, What are you, of? | Nagurda nulu bina |
Asleep, He is | Anggun ngarinyi |
Bad, That is very | Nyurgarda |
Bad, You are | Nyurana nyurgararda |
Belly sick | Narba biga |
Brother, That is my | Ngaiu kurdana |
Bury him | Djuna jura, juna jura |
Carry this | Kadi |
Come from, Where do you? | Narungu naldaiyanu |
Food, Give me | Mai-i yungu |
Food eat | Mai-i ngulgundha |
Flies are troublesome | Umbara ngandhain |
Going to-, I am | Ngaiulu yanain |
Gone, He has just | Narau-adi yanu |
Her father sent it over to her | Mamana walda dalu yunggala warnanu |
He will come directly | Wana ngallai anningyi |
I will "show" or "tell" or "see" | Ngadhulu wadhaning |
I sit here | Nganala nyinnin |
I come from there | Naru nguru |
I will have (some) food by and by | Ngaiu ngalgurning wanyuin |
I food don't want | Ngaiulu mai-i wandinyin |
21 | |
Look out, that dog coming over the hill (might) bite us | Bala uldin babba ngalluli badha |
Name, What is your? | Nyurain nganana yini |
Redhaired native | Katta biarn |
Sit down and wait | Wanyu nyinnain |
What are you calling back for? | Ngagūrda warain yaldining |
What are you winking at? | Ngagurdu guru murdu binyi |
We sit down | Ngallai nyinnarn |
Where do they come from? | Nerungu ngaldhi anning |
What do you call him? | Nganana balongai |
Your "needle" take | Nyuramba "nyila" marra |
You are "nothing" talking | Nyura "wiadu" wonggan Nyura "ngala" wonggan |
You carry it | Nyura kaddi |
You have it now, directly I'll come | Nyuna ngalgurla, kura nyalu |
You don't want food | Nyunu mai-i winjin |
You can (do so) | Nyunili |
Your brother is coming | Nyurama kurdana ngalli anning Nyurama kurdana ngala gulbin Nyunia marria uldin |
17. Native names of tribes in district? | Badu, Waldada, Bulu |
21. Native foods in district? How obtained, prepared, and named? |
Kalgula (roots) roasted in ashes Dhugarn (roots) roasted in ashes Minyalain - sweet-tasting grass Ilij murnara ? Ngarna buli buli - seeds pounded, mixed with a little water and dropped on ashes. Woggadi seeds pounded, mixed with a little water and dropped on ashes. Jirgarli - edible roots of buli buli Iduin - species of manna Wonggi - sweet manna Nyumil - bitter manna |
Are any instances known of natives boiling their food? | No |
Is cannibalism known to exist in district? | Yes |
What methods are used in making fire by friction? |
Upright and sawing Woods - kurrgu (acacia, etc.) |
23 | |
1) These voluntary words & sentences are most important | |
Marginal notes. Kumandura f. original vocabulary Arnding Water | |
Spirits (evil) | Korral'yi |
Umbilical cord | Nyeedu |
Vein or muscle | Bundur |
Collar bone | Wilginji |
spitting | Wirda Warning |
I am going. | Ngaiulu yannain |
second toenail | Darda |
little toenail | Jinna ngalli |
hair under armpits | Ngaguil |
hair on privates | Nyanyi |
What are you winking for | Naagurdu guru murdubinyi |
Nothing | Wiadu |
small Bight penguin or diver | Thulia |
Dreaming | Dhugurr maia |
you are | Nyurila |
March fly | Miela |
North | allinjerra |
South | Wulbarāra |
East | Koggarara |
West | Weeloorara |
vine bearing edible roots | Kalgoorla |
Eaglehawks feathers | Kalbi |
edible root | Dhoogarn |
Nothing | Weedhoo |
edible fruits, grasses bearing etc. | Ili; murnara; minyalain |
What are you calling back for | Ngaagurda warrain yaldining |
edible seeds | Ngarna; beelo |
Food eat | Mai-ee ngalgunda |
edible seeds of booli booli tree | Woggadi |
edible roots of booli booli tree | Jirgarli |
water not yet boiling (cooked) | Jeea Kambuni |
Hungry | Wanyuin |
Sit down and wait | Wanyu nyinnain |
24 | |
2) Marginal notes. Kumandura's original vocabulary | |
Apron of speen hair or fur |
dhandu dhandu dharrurdu dhaddurdu |
We sit down | Ngaldi nyinnarn |
sweet manna edible | Wongi-wongi |
bitter manna | Nyoomil |
I will eat by & by. | Ngaiyu ngalgurning wanyuin |
you have (eat) it now. | Nyoona ngalgurla |
Directly I'll come | Koora nyalu |
I don't want food | Ngaiulu mai wandinyin |
You don't want food | Nyanu mai winjin |
One | Kujurdu; Kiyu-wurda |
Fighting | Bilbendau-oo; bilbarning |
boles on trees | Jirgarli |
Womb | Namu |
Penis | Kambu |
Nyurana Koordana nallianning Nyurana Koordana nala Kulbain |
|
Your brother coming | Nyoona marria uldin |
Belly sick | Narba buga |
he will come in directly | Wana ngalai an'ning yee. |
You are "nothing" talking | Nyura weeadu wongan; Nyura ngallu wongan |
Wooden vessel | Meegu; dhaggulu |
Frightened | Ngulubin; nguluri ngini |
blood - menstruation | Ilda |
I sit here | Nganala nyinin |
Here | Inya |
(needle) take | Nyooramba "medeloo" |
redhaired natives | Bee'arn |
redhaired natives | Katta bee'arn |
I will show you or tell you | Ngathulu Wadhaning |
Where do they come from | Nerungu naldha anning |
her father sent it | Mamana walda dalu |
What do you call him | Nganana balongai |
Mixture of three groups | Badu; Waldada; Booloo |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
The moral rights of the speakers are asserted